بررسی عوامل موثر بر تغییر الگوی تقاضای سفر

در بحث تقاضای سفر عوامل بسیاری بر روی میزان تقاضا و الگوی آن اثر گذارند. تغییرات در این متغیرها با واکنش استفاده کنندگان همراه خواهد بود. همچنین این متغیرها بر روی کارایی سیاست های حمل و نقلی نیز تاثیر گذارند و می توانند بر سهم گونه های مختلف مانند استفاده از خودروی شخصی، اتوبوس، تاکسی و مترو تاثیر بگذارند. بنابراین پیش از اعمال سیاست هایی مانند قیمت گذاری کرایه تاکسی، قیمت گذاری معابر، عوارض سالیانه خودرو، محدودیت پارک حاشیه ای، جانمایی مجدد ایستگاه های خطوط اتوبوسرانی و … می بایست این متغیرها به خوبی مطالعه شوند. در ادامه به مهمترین این عوامل پرداخته می شود و هر یک به اختصار توضیح داده خواهند شد. اگر به مبحث مدیریت تقاضای سفر علاقه مند هستید، در این مقاله به طور جداگانه و مفصل تری به آن پرداخته شده است.

اثرهای قیمتی:

قیمت انواع گونه های حمل و نقلی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر روی تقاضا بوده که بیشترین توجه را در مطالعات حمل ونقلی به خود جلب می کند و اصلی ترین عامل در تحلیل حساسیت نیز می باشد که علت آن را می توان در دلایل زیر دانست:

• قیمت و تغییرات در آن به راحتی قابل شناسایی و اندازه گیری می باشد.
• قیمت از جمله عامل هایی است که مردم به سرعت خود را با آن تطابق می دهند.

اثرهای کیفیت خدمات رسانی:

کیفیت خدمات ارائه شده به عوامل مختلفی بستگی دارد که توسط گردانندگان (اپراتور) سیستم حمل و نقلی یا مراجع برنامه ریز کنترل می شود.

برخی از این عوامل مانند زمان رسیدن به ایستگاه مبدأ یا رسیدن به مقصد پس از ایستگاه نهایی، سرفاصله زمانی سرویس ها یا زمان داخل وسیله به صورت مستقیم با زمان رابطه دارند و می توانند به آسانی اندازه گیری شده و در مدل های پیش بینی مناسب به کار برده شوند.

ارزیابی تاثیر برخی دیگر از این عوامل مانند خصوصیات وسیله نقلیه، جابه جایی بین گونه های حمل و نقل همگانی، بازاریابی و یا ترویج یک گونه خاص حمل و نقلی مشکل تر بوده و می بایست به صورت غیر مستقیم مورد بررسی قرار گیرند. میزان اهمیت و تاثیرگذاری این عوامل را می توان به نسبت سایر عوامل سنجید. به عنوان مثال می توان میزان اهمیت یک سیستم اطلاع رسانی سفر را معادل با سه دقیقه کاهش در زمان داخل وسیله هنگام سفر دانست. روش دیگری که می توان از آن برای معادل سازی این ویژگی ها استفاده کرد، بیان آنها به صورت ارزش ریالی است؛ به عنوان مثال می توان یک دقیقه زمان انتظار در ایستگاه را  معادل با  x ریال در نظر گرفت.

بطور کلی می توان عوامل زیر را به عنوان متغیرهای اصلی در زمینه خدمت رسانی گونه های مختلف حمل و نقلی برشمرد:

زمان رسیدن به ایستگاه مبدا و زمان خروج از ایستگاه مقصد، تواتر خدمات رسانی در حمل و نقل همگانی، زمان سپری شده برای سوار شدن به وسیله نقلیه همگانی، محیط انتظار، خصوصیات وسیله نقلیه (ریلی و غیر ریلی)، تغییر بین گونه های مختلف، قابلیت اطمینان، اطلاع رسانی

اثرهای متقابل تقاضا بین گونه های مختلف حمل و نقلی:

شواهد محدودی از تغییرات تقاضا در اثر رقابت بین گونه های حمل و نقلی وجود دارد. اما برخی مدل های تئوری که رقابت ارائه سرویس بین اتوبوس و حمل و نقل ریلی را بیان می کنند، می توانند دیدگاه های خوبی در این رابطه در اختیار بگذارند. این مدل ها چندین عامل را شامل سطح خدمات ارائه شده که توسط گرداننده گونه های رقیب ارائه می شود و یا سطح کرایه ها را در نظر می گیرند. این عوامل نشان می دهند که رقابت منجر به افزایش کل تقاضا و سهم بازار در سناریوهای مختلف می شود. به نظر می رسد که رقابت در حالتی که سطح خدمات به نسبت پایین است، کارایی بیشتری در تولید تقاضا داشته و می توان به پیشرفت قابل ملاحظه ای از طریق رقابت دست یافت.

اثرهای درامد و مالکیت وسیله نقلیه:

به صورت سنتی این متغیرها در مقایسه با خصوصیات حمل و نقل همگانی مانند کرایه ها، سطح سرویس، زمان سفر و کیفیت وسیله نقلیه، عوامل پس زمینه ای نامیده می شوند. زیرا خصوصیات حمل و نقل همگانی به صورت مستقیم تحت کنترل گرداننده سیستم می باشند. درآمد یکی از عوامل تعییین کننده در مالکیت وسیله نقلیه بوده و بر روی تقاضا برای حمل و نقل همگانی (از طریق مالکیت وسیله نقلیه) تاثیر منفی می گذارد.

افزایش مالکیت وسیله نقلیه و رشد درآمد و کاهش هزینه های واقعی مالکیت وسیله نقلیه به عنوان یکی از عوامل اصلی که الگوهای سفر شخصی را شکل می دهند، شناخته شده اند. در زیر چهار اصل در رابطه با این سه عامل آورده شده است:

• افزایش در درآمد، بسته به میزانی که افزایش رخ داده است، منجر به افزایش مالکیت وسیله نقلیه و در نتیجه در دسترس بودن خودروی شخصی شده یا اینکه باعث کاهش استفاده از حمل و نقل همگانی می شود.

• افزایش در مالکیت وسیله نقلیه شخصی یا در دسترس بودن آن، در صورتی که دیگر عوامل یکسان در نظر گرفته شوند، منجر به کاهش در تقاضای حمل و نقل همگانی خواهد شد.

• علامت و مقدار کشسانی تقاضا برای حمل و نقل همگانی با توجه به در دسترس بودن خودروی شخصی و درآمد، به نسبت سطح درآمد تغییر می کند.

انتظار می رود که رشد درآمد باعث افزایش طول متوسط سفر شود.

رابطه بین کاربری زمین و حمل و نقل همگانی:

رابطه بین کاربری زمین و حمل و نقل همگانی پیچیده است، زیرا هریک از این دو عامل به دیگری وابسته است. پیچیدگی آنها زمانی بغرنج تر می شود که اثر متقابل دیگر عوامل نیز به این رابطه افزوده شود؛ مانند توزیع سن، دسته بندی های مختلف شغلی و مالکیت وسیله نقلیه که هر یک از این عوامل ممکن است بصورت همزمان تحت تاثیر کاربری زمین و خصوصیات حمل و نقل همگانی باشند. بنابراین مشکل است که یک رابطه دقیق بین تقاضای حمل و نقل همگانی و الگوی کاربری زمین به دست آورد.

گونه ها و خدمات حمل و نقل جدید:

عمده بحثی که تاکنون در خصوص تقاضای حمل و نقل متداول بوده بر روی این نکته تمرکز داشته است که تقاضا چگونه می تواند با تغییرات افزایشی در کرایه ها و سطح خدمات تغییر نماید. روش تحلیلی استاندارد، استفاده از مقادیر کشسانی است که از اطلاعات تقاضا استخراج شده و برای استفاده آنها از مدل های مناسب برای تغییرات مورد نظر استفاده گردد. این روش در زمان برنامه ریزی برای گونه های جدید حمل و نقلی یا توسعه شعاعی گونه های موجود به کار نمی آید؛ زیرا در اینگونه موارد هیچ گونه سطح پایه ای برای تقاضا وجود نداشته و هیچ گونه اطلاعات تاریخی و ثبت شده ای که بر پایه آنها بتوان مدلی را پایه گذاری کرد، وجود ندارد. بنابراین لازم است که بر ارزیابی های منتشر شده از اثرات مشابه در مکان های دیگر که توسعه انجام شده، تکیه نموده و مقادیر مجاز تغییرات را تا حد امکان بر روی فاکتورهایی که در بین نواحی تفاوت دارد، اعمال نمود.

منبع:

برآورد میزان حساسیت تقاضای سفر در شهر تهران، معاونت و سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، معاونت مطالعات و برنامه ریزی