شهرهای 15 دقیقه ای

پیش از پرداختن به شهرهای 15-دقیقه ای نیاز است تا با برخی از مفاهیم مرتبط با شهرسازی و حمل و نقل آشنا شویم تا علت و چرایی به وجود آمدن چنین ایده ای را بهتر درک کنیم. 

اولین مفهوم که می بایست با آن آشنا شویم، دسترسی (Accessibility) است. نیاز به خدمات درمانی، آموزشی، تفریحی، سیاحتی و حتی اشتغال که می توانیم آنها را مجموعه فرصت ها بنامیم باعث به وجود آمدن تقاضا برای سفر می شود. این فرصت ها در قالب کاربری های مختلف (بیمارستانها، مدارس، پارک ها، مراکز خرید، و …) ارائه می شوند. دسترسی را می توان راحتی و قابلیت دست یابی و رسیدن به این فرصت ها تعریف کرد. یکی از ساده ترین روش ها برای اندازه گیری دسترسی شمارش تمام کاربری های مختلفی است که در یک بازه زمانی مشخص (به عنوان مثال 5 ،10 یا 15 دقیقه) قابل دسترس می باشد. در کنار دسترسی می توان به مفهوم جا به جا شدن (Mobility) اشاره کرد که هدف اصلی آن جا به جا شدن انسان ها و کالاها می باشد.

برای شفاف تر شدن تفاوت این دو می توان به برخی از شاخص های اندازه گیری و سنجش کیفیت آنها اشاره کرد. در مورد دسترسی، کیفیت و تنوع گونه های حمل و نقلی (حمل و نقل همگانی، استفاده از دوچرخه، پیاده روی و …)، نحوه توزیع کاربری های مختلف و هزینه سفر مطرح است. در حالی که برای جا به جایی، سرعت سفر و میزان شلوغی و تراکم مسیرها (در مهندسی حمل ونقل و ترافیک به عنوان سطح سرویس شناخته می شود.) بیشتر مد نظر قرار می گیرد.

تاکنون روند ساخت و ساز و گسترش شهرها با تقدم جابه جایی بر دسترسی همراه بوده است و ما اکنون در شهرهایی زندگی می کنیم که با پراکندگی کاربری ها روبه رو است. این بدین معناست که در بسیاری از شهرها، محل سکونت مردم با تسهیلات آموزشی، مراکز خرید، بیمارستان ها و سایر مراکز درمانی، پارک ها و شهربازی ها، مجتمع های اداری و … فاصله زیادی دارد و افراد برای رسیدن به این مکان ها باید مسافت های طولانی را طی کنند.

رویکردهای جدید مدیریت و برنامه ریزی شهری، بر این باور است که باید این پراکندگی تسهیلات را کاهش داد و محیط های شهری و محلات را به گونه ای بازآفرینی کرد که نیازی به طی مسافت های طولانی نباشد.

شهر 15 دقیقه ای چیست؟

مفهوم شهرهای 15 دقیقه ای به توسعه محله های کامل اشاره دارد که در آن تمام کاربری های مورد نیاز (مدارس، فروشگاه ها، درمانگاه ها، کتابخانه ها، پارک ها، مراکز تفریحی و …) با استفاده از دوچرخه و یا با پیاده روی در بازه زمانی 15 دقیقه ای از خانه قابل دسترس می باشد.

البته در برخی از شهر های آمریکای شمالی و استرالیا از شهرهای 20 دقیقه ای هم یاد می شود که به دلیل تراکم پایین تر آن مناطق می باشد. این ایده برای اولین بار در سال 2016 توسط کارلوس مورنو از اساتید دانشگاه سوربن پاریس است ارائه شده است. شکل زیر به خوبی ویژگی های شهرها یا محله های 15 دقیقه ای را نشان می دهد.

چهار بعد مهم شهرهای 15 دقیقه ای تراکم، مجاورت، تنوع و هزینه سکونت در آن می باشد. برای آنکه بتوان چنین محلاتی را شکل داد نیاز است که تراکم آن منطقه به حد کافی برسد تا بتوان با استفاده از کاربری های مختلف که بازه متنوعی از نیازها را پوشش می دهند و در مجاورت هم و در فاصله ای نزدیک به یکدیگر قرار دارند (زمانی و مکانی)، این ایده را عملیاتی کرد. البته این نکته را نباید فراموش کرد که فراهم کردن چنین شرایطی باید به گونه ای صورت گیرد که همه افراد جامعه توانایی مالی برای سکونت کردن در آن را داشته باشند.

از دیگر مزایای چنین رویکردی می تواند بهبود کیفیت زندگی مردم، افزایش استفاده از حمل و نقل غیر موتوری و کاهش آلاینده های زیست محیطی باشد. شهرهای 15 دقیقه ای با برخی دیگر از اهداف شهری نیز همخواهی و تطابق دارند که می توان به تلاش سازمان های مربوطه برای افزایش برابری در دسترسی به تسهیلات، ایجاد امنیت و تقویت سیستم حمل ونقل عمومی اشاره کرد.

جدای از مزایای ذکر شده می توان به بعد اقتصادی آن نیز اشاره کرد. مطالعات نشان داده است که استفاده از دوچرخه و یا پیاده روی به صرفه جویی مالی دولت ها کمک می کند چرا که هزینه نگهداری از راه ها و همچنین سرمایه گذاری در حوزه سلامت و درمان کاهش می یابد. اثرات مثبت دوچرخه سواری فقط در اتحادیه اروپا چیزی در حدود 96 میلیارد دلار تخمین زده شده است. از سوی دیگر، ترافیک خودروها و استفاده از حمل ونقل موتوری هزینه ای بیش از 800 میلیارد یورویی در سال در زمینه های سلامت، محیط زیست و زیرساخت های شهری را منجر شده است.

به نظر می رسد که استفاده از میکروموبیلیتی ها و ربات های خودران تحویل کالا می توانند به محقق شدن شهرهای 15 دقیقه ای کمک شایانی کند. برای آشنایی بیشتر با میکروموبیلیتی ها می توانید به این مقاله رجوع کنید. همچنین اگر به بحث ربات های خودران تحویل کالا علاقه دارید، در این اینجا به صورت مفصل به آنها پرداخته شده است.

معایب شهرهای 15 دقیقه ای

جدای از نکات مثبت این طرح، نگرانی هایی هم وجود دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود. بسیاری از فروشندگان نگران کاهش فروش محصولات خود هستند چرا که دیگر مردم نیازی برای آمدن به فروشگاه های آنها را نخواهند داشت. اما به نظر می رسد که این صرفا یک نگرانی باشد زیرا مطالعات انجام شده در شهر پورتلند امریکا نشان داد که کاهش 20 درصدی ترافیک که با معرفی شهرهای 20 دقیقه ای محقق شد، باعث باقی ماندن حدود 1/2 میلیارد دلار سرمایه در خود جوامع محلی شده است.

نکته ای که در مورد شهرهای 15 دقیقه ای باید به آن توجه کرد این است که این 15 دقیقه مسافت لازم برای سفر با دوچرخه و یا پیاده روی با در نظر گرفتن توانایی های یک فرد معمولی انتخاب شده است و ممکن است لزوما برای افراد مسن و یا کودکان و یا افرادی که دارای معلولیت و ناتوانی حرکتی هستند دشوار و یا غیرممکن باشد. سوالی که اینجا مطرح می شود این است که آیا این مناطق برای چنین افرادی نیز مناسب خواهد بود.

هم چنین مواردی از قبیل تغییرات دما در طول سال نیز می تواند بر روی این بازه زمانی تاثیر منفی بگذارد. گرمای هوا در تابستان و یا سرمای هوا در زمستان و یا شرایط بارانی همگی می تواند بر پیاده سازی شهر های 15 دقیقه ای و کیفیت پیاده روی یا دوچرخه سواری و یا اصلا انتخاب شدن آنها به عنوان یک گزینه تاثیر بگذارد. بنابراین انطباق با شرایط جغرافیایی محل نیز مهم می باشد.

از دیگر مشکلاتی که در راه پیاده سازی این ایده وجود دارد، وضعیت کنونی شهرها است. به طور مثال آمریکایی ها به طور متوسط برای سفرهایی که با هدف خرید و یا تفریح انجام می شود حدود 7 تا 9 مایل را طی می کنند که بسیار بیشتر از آن چیزی است که بتوان در 15 دقیقه بدان دست یافت و تنها حدود 12 درصد از سفرهای روزانه آنها در چنین مسافت های کوتاهی انجام می شود.

بنابراین اجرایی کردن این ایده در مکان هایی که تراکم پایینی وجود دارد کار دشواری می باشد.

نکته قابل تامل دیگر در نظر گرفتن تاثیری است که این ایده می تواند بر روی ارتباطات اقشار مختلف جامعه بگذارد. افرادی که دارای سطح درامد پایین هستند برای برآورد نیازهای مالی خود غالبا مجبور به سفر به مناطقی دور از محل سکونت خود هستند. این ایده ها اگر به درستی اجرایی نشود می تواند منجر به جدایش گروه های مختلف جامعه و افزایش نابرابری ها شود.

نمونه های پیاده سازی شده

حال که با شهرهای 15 دقیقه ای و نکات مثبت و منفی آنها آشنایی پیدا کردیم به برخی از شهرهایی که به دنبال اجرایی کردن این سیاست هستند، اشاره می کنیم. در جدول زیر تعریف این شهرها از آنچه که به دنبال آن هستند و اهداف کلیدی طرح و معیار اندازه گیری در نظر گرفته شده آورده شده است.

منابع:

The 15-minute city: An affordable solution toward freedom of mobility for all in a decarbonized world

15-minute cities: What are they and how do they work

Introducing the 15-Minute City Project

«شهر 15 دقیقه‌ای»؛ رویکردی برای ایجاد محله‌هایی پایدارتر و زیست‌پذیرتر